Gevallen voor het vaderland

Enschedese soldaten die omkwamen in de meidagen van 1940

In de nacht van 9 op 10 mei 1940 werden ook in Enschede veel mensen wakker van het geluid van overvliegende vliegtuigen. De Junkers 52 transportvliegtuigen die de Duitse luchtlandingstroepen boven het Westen van Nederland uitwierpen die nacht waren niet zo ver van de grens opgestegen. Het was oorlog!
In de gemeente Enschede was van de Duitse inval in die eerste dagen niet zoveel te merken. De stad lag weliswaar vlak aan de grens, maar de Duitsers trokken bij hun opmars naar het westen langs Enschede heen. Wel werden er door Nederlandse soldaten nog enkele strategische zaken, zoals de hangar op het vliegveld vernield en werd het landingsterrein omgeploegd.

In andere delen van het land werden ook jongens uit Enschede geconfronteerd met een oorlog in al zijn gruwelijkheid. Achttien van hen sneuvelden tijdens de meidagen tijdens vijandelijkheden op diverse plaatsen in het land. De helft daarvan liet het leven tijdens de strijd rondom de Grebbeberg.

Van elk van deze jongens vind u hieronder een korte beschrijving. Beschikt u zelf over gegevens die hier nog ontbreken of bent u familie van één, wilt u dan contact opnemen? Dat kan per mail op: operatiemanna@gmail.com.

Eric Heijink



Berend Bakker

Van Berend Bakker is op dit moment nog weinig bekend. Zijn overlijdensakte is op 31 mei 1940 in Enschede opgemaakt. Berend was de zoon van Aaldert Bakker en Berendje Ketellapper. Hij trad op 6 augustus 1932 in het huwelijk met Maria Geertruida Pas.

Dirk Jan ter Borg

Geboren op 15 januari 1920 in Lonneker. Als dienstplichtig soldaat wordt hij samen met enkele andere tukkers ingedeeld bij de derde sectie van de eerste compagnie van het 17e Grensbataljon. Dit Grensbataljon bewaakte de bruggen over de Maas bij Roermond. Dit was een onderdeel van de Maaslinie die vanaf het midden van de jaren dertig was opgezet. De 3e sectie waar Ter Borg onderdeel van uitmaakte bezette de twee betonnen kazematten die de Maasbrug gestreken. Duitsers vermomd als Nederlandse soldaten weten in de ochtend van 10 mei de brug over te steken, maar worden verderop herkend. De kazematten in de Maaslinie worden even later door Duits artillerievuur bestookt.
Ter Borg raakt op 10 mei in paniek en verlaat zijn kazemat waarop hij door Duitse soldaten wordt doodgeschoten bij Roermond. Hij ligt begraven op de Nederlands Hervormde Begraafplaats in Usselo.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Gerrit Broekers

Gerrit werd op 17 april 1908 geboren in Enschede.
Hij kwam als soldaat van het M.C.-III-30 R.I. na een terugtocht via Belgie en Frankrijk terecht op het schip de Pavon. Dat schip zonk op 21 mei 1940 voor de Franse kust bij Pas de Calais.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Hermanus van Brummelen

Geboren op 17 december 1914 in Maassluis. Omgekomen op zee op 1 mei 1941* aan boord van de Hr.Ms. Jean Frédérique. De Franse trawler ligt in een Britse haven op het moment dat Frankrijk capituleert in 1940. Het wordt daarop geconfiskeerd en uitgeleend aan de Nederlandse marine. In eerste instantie was het schip onderdeel van de anti-invasietroepen maar later ging het schip konvooien en schepen tussen Falmouth en Dartmouth escorteren. Tijdens een van die konvooien op 1 mei 1941 wordt het werd aangevallen door Duitse vliegtuigen. Daarbij wordt de Jean Frederic tot zinken gebracht. Vijfentwintig opvarenden waaronder Van Brummelen verliezen daarbij het leven. (bron)
Oorlogsgraven stichting - Erelijst
* In de lijst van de gemeente staat de datum mei 1940 vermeld, dat is niet correct.

Hendrik Willem Dinkelman

Geboren op 20 mei 1909 in Borculo. Hij wordt als dienstplichtig militair ingedeeld bij de 11e Batterij 6 Veld op de Grebbeberg. De batterij werd op 12 mei ingezet en in stelling gebracht ten oosten van de ingang van het dierenpark. Nadat de batterij in de avond wordt teruggetrokken wordt zij overvallen door oprukkend SS-ers. Er vallen talloze doden en gewonden en de resterende 3 kanonnen van de batterij worden buiten gevecht gesteld. Dinkelman raakte op die 12e mei door een artilleriegranaatinslag gewond aan hoofd, hals en rechter arm. Hij overleed op 14 mei in Amsterdam in het Juliana ziekenhuis. (bron) Hij ligt begraven in een gezamenlijk graf op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam met acht andere soldaten die ook in de meidagen van 1940 stierven. (bron)
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Friederich Gelderman

Geboren op 25 juni 1908 in het Duitse Schüttorf. Ingedeeld bij 1-II-35 R.I. 1e compagnie, 2e bataljon, 35e Regiment Infanterie. Omgekomen op 10 mei 1940 bij Dieren. Hij ligt begraven op het Militair ereveld Grebbeberg te Rhenen.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Johan Gorel

Geboren op 28 oktober 1905 in Enschede. Hij werd als dienstplichtig soldaat ingedeeld bij 2-I-46 R.I. Omgekomen als dienstplichtig soldaat bij de Grebbeberg op 13 mei 1940 op 34 jarige leeftijd. Zijn onderdeel vormde de bezetting van de zogenaamde grendelstelling ten westen van de spoorlijn bij Rhenen. Deze stelling werd kort na het middaguur op 13 mei door Duitse jachtbommenwerpers (Stuka's) aangevallen. Acht soldaten werden gedood door een voltreffer op de stelling. Gorel behoorde vrijwel zeker tot deze acht mannen die direct door de bominslag werd gedood. Hij werd vijf dagen later gevonden in de stelling waar hij het leven liet. bron Hij ligt begraven op het Militair Ereveld Grebbeberg waar hij direct naast zijn metgezellen ligt die tijdens dezelfde voltreffer om het leven kwamen.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Jan Willem Hofman

Geboren op 16 maart 1903 in Deventer. Op 5 oktober 1929 trouwde hij met Hendrika Engelina ter Riet. Een jaar later kregen ze een zoon: Willem Albertus. Jan Willem was van beroep fabrieksarbeider/textielarbeider. bron Hij werd ingedeeld bij 2-II-35 R.I. dat onder het commando stond van reserve kapitein G.R.A. Alink. De 35ste Regiment Infanterie was gelegerd langs de IJssel tussen Zutphen en Westervoort in de zogenaamde IJssellinie. Op 10 mei, de dag van de Duitse inval op 36 jarige leeftijd als dienstplichtig soldaat omgekomen in Brummen.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Frederikus Ketzener

Geboren op 25 februari 1917 in een Rooms katholiek gezin in Enschede. Zijn ouders waren Johannes Philippus Ketzener en Karoline Josephine Wachter. Hij had een zus Josephine Johanna die 2 jaar ouder was. Hij was landbouwknecht voor dat hij als dienstplichtig soldaat werd opgeroepen en werd ingedeeld bij 2-III-11 R.I. (2e Compangnie, 3e Bataljon, 11e Regiment Infanterie).
Ketzener is op 23 jarige leeftijd samen met negen andere soldaten gesneuveld op 13 Mei 1940 in de stelling van de 1e groep van de 4e sectie van 3-I-8 R.I. in het bos Zuid van de straatweg tegenover de roggeakker, gelegen Oost voor het bospad dat naar de Rijn loopt. Alle tien werden daar gevonden op 16 Mei 1940 en zijn diezelfde dag begraven. (bron) Ketzener ligt begraven op het Militair ereveld Grebbeberg te Rhenen.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Herman Bernard Leppink

Geboren op 19 februari 1920 in Lonneker. Hij had twee zusters, Jo en Mien, en één jongere broer Bernard. Herman was lid van de Scouting waarin hij in diverse rollen zeer actief was. De scouting Vaandrig Leppink Groep in Enschede is naar hem vernoemd. Herman wordt in 1939 opgeroepen bij de mobilisatie en wordt gelegerd in Hoorn. Hij is ingedeeld bij de verbindingsdiensten en volgt een opleiding tot seiner. In maart 1940 wordt hij tot zijn teleurstelling niet geplaatst in Overijssel maar in Rhenen waar hij bij de 16e mitrailleur compagnie terechtkomt. Vanaf dat moment begint de spanning te stijgen en wordt de toon van zijn brieven somberder. De compagnie heeft een zwaar verouderd Vickers 7,7 mitrailleur. De compagnie houdt het drie dagen uit tegen een grotere veel zwaarder bewapende overmacht. Wanneer de loopgraaf waarin de mannen zitten van alle kanten wordt bestookt en de Duitsers hun vuur direct in de loopgraaf kunnen richten geeft de Luitenant zich over. Herman wordt door een sluipschutter dodelijk getroffen. Hij is 20 jarig als hij op 13 mei op de Grebbeberg omkomt. Bron: historisch archief scouting Vaandrig Leppink
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Jan Lok

Geboren op 13 september 1920 in Oldemarkt. Hij was Nederlands Hervormd. Dienstplichtig soldaat bij 3-I-8 R.I. (4de Sectie, 2de Groep) Hij ligt begraven op het Militair Ereveld in Rhenen. Op 19 jarige leeftijd gesneuveld op 13 mei 1940. Zijn lichaam is 16 mei 1940 gevonden in het stellinggedeelte zuid van de straatweg Rhenen - Wageningen, tegenover de roggeakker, gelegen aan het bospad. Info
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Willem Lutje Schipholt

Geboren op 18 november 1918 in Lonneker. Willem Lutje Schipholt is tijdens de mobilisatie onder de wapens gekomen en zijn moeder zei hem "jongen ga toch niet, ze schieten je dood" Hij is toch gegaan en is zoals zijn moeder zei, op de Grebbeberg om het leven gekomen. Hij was dienstplichtig soldaat bij de 2-III-11 R.I.. Op 16 mei 1940 gevonden in het stellinggedeelte zuid van de straatweg Rhenen - Wageningen, tegenover de roggeakker, gelegen aan het bospad.Bron
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Jacob Postma

Geboren op 20 december 1896 op Batavia. Hij was reserver kapitein bij het 3-I-26 R.I.. Op de eerste dag van de Duitse inval omgekomen in Heumen. Op de website Zuidfront Holland Mei 1940 wordt beschreven hoe Postma sneuvelt.: "De hefbrug bij Heumen was het object waarom langs het Maas-Waalkanaal het zwaarste en langste werd gevochten. Hier was aan Nederlandse zijde de 3e compagnie van I-26.RI gelegen [res. Kapitein J. Postma], dat alle zware wapens van het bataljon ter beschikking had. Een stuk 8-staal [toegevoegde eenheid met een stukssectie], twee mortieren van 8 [van de 26e Cie Mr] alsmede een stuk PAG [toegevoegde stukssectie van 1-11.GB]. Die laatste stond op de nominatie naar 11.GB te worden geretourneerd en de 8-staal was ter vervanging gearriveerd. Van afvoer van de PAG was het kennelijk nog niet gekomen, en zodoende was voor de verdediging van het object een zeer aanzienlijke vuursteun beschikbaar. Het kanaal bij Heumen had een klein kunstmatig eiland in het hart liggen dat functioneerde in een kleine sluis. De hefbrug verbond het de oostoever met het eiland. Op het eilandje stonden twee koepel kazematten en twee stekelvarkens [9, 10, 11 en 12]. Aan weerszijden van de brug in de omgeving nog negen kazematten [3 t/m 8 zuid, 13 t/m 16 noord van de brug]. Recht achter de brug stond de 8-staal [korporaal vd Bergh], en daar een stukje achter de beide mortieren [onder res. 2e luitenant P.M. Fonkert]. Op het sluiseiland zelf stond het stuk PAG [sergeant Toonen], naast de commandopost van reserve 1e luitenant A.F.W. van Loosbroek van de 3e sectie. Deze sectie was op het sluiseilandje in positie, terwijl de 2e sectie [vaandrig J. Jonker] vlak achter de brug lag. De 1e sectie [reserve 1e luitenant A.C.H. Geutjes] lag in de zuidelijke punt van het vak. De CP van de compagniescommandant was een halve kilometer achter de brug gevestigd aan de hoofdweg. Uit voorzorg was de hef omhoog gedraaid, terwijl aan de oostzijde een versperring bij de toegang was aangebracht. Toen tegen 0330 uur (3) vier Marechaussees verschenen, die een 30 tal burgers bij zich hadden [een peloton onder Leutnant Witzel van 4.Kp/Baulehr BtlzbV 800], werden zij oost van de brug staande gehouden. De korporaal der Politietroepen – die verantwoordelijk was voor de bruglading – hield de mannen aan. Een Marchaussee legitimeerde het gezelschap als een verzameling opgepikte Duitse deserteurs. De korporaal van de Politietroepen achtte de situatie kennelijk niet verdacht of opvallend, en liet de hef zakken. De troep stak de brug over, en verzamelde zich aan de westzijde van de overgang bij kazemat 8. De hef was ondertussen weer opgehaald, en enkele nieuwsgierige militairen kwamen naar de weg toe om deze groep mensen waar te nemen. Kennelijk was hen – in tegenstelling tot de korporaal der Politietroepen – wel duidelijk dat dit een opvallende verschijning was. Toen de luitenant Van Loosbroek zich gereed maakte om met enkele militairen de groep vermeende Duitse deserteurs naar het westen te brengen, haalde deze groep opeens pistolen en handgranaten te voorschijn, en werd in het rond geschoten. Hoewel de Nederlandse militairen totaal verrast waren door dit gebeuren, kwam al snel een Nederlands tegenvuur los, waardoor de omgeving van de brug opeens een ware schiettent was geworden. Omdat de Duitsers zich heel verstandig pas in de luwte van kazemat 8 hadden ontmaskerd, lagen zij buiten bereik van de automatische wapens. De Duitsers wisten zich handig te verspreiden en in de luwte van de kazematten blijvende, het sluisterrein vlakbij de brug te veroveren. De sergeant van de Politietroepen [sergeant Jonkers] en een andere korporaal van dat onderdeel – die op het moment van de overval elders waren wegens een bericht van gevangen genomen spionnen – kwamen met de PAG trekker en twee gevangen genomen saboteurs van elders terug, en werden door de Duitsers gevangen genomen. Door al deze elkaar snel opvolgende gebeurtenissen was er in de Nederlandse verdediging inmiddels een gapend gat gevallen, en een halve sectie van de compagnie uitgeschakeld. De Nederlandse gevangenen werden in het brugwachtershuisje gevangen gezet en bewaakt. Spoedig waren de Nederlanders achter de brug echter in het geweer gekomen en beschoten het sluis- en brugcomplex met hun wapens. Vanaf dat moment zou de strijd in alle hevigheid urenlang blijven woeden. Onderwijl was de compagniescommandant door het bataljon geïnstrueerd dat de brug moest worden opgeblazen. Hij stuurde een ordonnans naar de brug met die mededeling, maar die was spoedig terug met het bericht dat er geen doorkomen aan was. De kapitein was zich inmiddels van het hevige schieten ook bewust geworden, en besloot direct naar de brug te vertrekken. Hij sprong op de fiets en reed de hoofdweg richting brug op, ondanks de waarschuwing van zijn ordonnans dat de weg onder vuur lag. De onverschrokken kapitein reeds desondanks, door de ordonnans vergezeld, stevig door richting de brug. De Duitsers waren de brug echter al over en hadden met enkele manschappen de oostelijke zijde van het veld ten westen van het kanaal al bezet. Vermoedelijk was het een van de Duitse schutters aldaar die de kapitein op enkele honderden meters van de brug met een welgemikt schot dodelijk trof. De kapitein stierf met de dramatische woorden op zijn lippen ‘maar laat dan toch de brug springen’." . Hij was toen 43 jaar oud. Hij ontving op 9 mei 1946 postuum het Bronzen Kruis. Hij ligt begraven op de Begraafplaats Oud Eik en Duinen te Den Haag.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Harry Leonard Roeloffzen

Geboren op 23 december 1919 in Enschede. Op 20 jarige leeftijd overleden op 13 mei 1940 te Dordrecht. Hij was soldaat bij het St.-II-1 R.W. Soldaat Roeloffzen diende als motorordonnans bij de staf van het bataljon. Nadat op 12 mei 1940 een andere ordonnans wegens zwaar vijandelijk vuur terugkeerde, bood hij zich vrijwillig aan sergeant-majoor instructeur J.H. Goedmakers [BK] met een boodschap aan de bataljonscommandant over te brengen. Hij werd op de hoek van de Burgemeester de Raadtsingel en de Stationsweg in het rechterbovenbeen getroffen, waarbij een ernstige fractuur optrad (mede vanwege de val van de motor). De soldaat Roeloffzen overleed de volgende dag in een Dordts hospitaal. Bron Hij ontving op 29 mei 1947 postuum het Bronzen Kruis. De mutatie bij deze onderscheiding: "Nederland - Dordrecht - als vrijwillig motorordonnans op zijn duo-zitting een meerdere vervoerd die een belangrijk bericht van de regimentscommandant naar een van de bataljonscommandanten moest overbrengen." Bron. Roeloffzen ligt begraven op de R.K. Begraafplaats te Enschede.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Anne Willem Swart

Geboren op 30 augustus 1907 in Zaandam. Overleden op 10 mei 1940 te Meppel. Hij was sergeant bij het 2-II-33 R.I. Hij ligt begraven op het Militair ereveld Grebbeberg te Rhenen. Meer info. Voor Swart is in Meppel een monument opgericht op de plek waar de bunker stond waarin Swart sneuvelde.: Op het informatiebord bij het monument staat de tekst: 'SERGEANT ANNE WILLEM SWART 1907 - 1940 OP 1O MEI 1940, TOEN EEN DUITSE LEGERMACHT NEDERLAND BINNENVIEL, VERDEDIGDE SERGEANT ANNE WILLEM SWART MET ZIJN KRIJGSMAKKERS IN EEN AARDEN BUNKER OP DEZE PLAATS ZIJN VADERLAND. DE DUITSE OVERMACHT WAS GROOT MAAR SWART WILDE VAN GEEN WIJKEN WETEN. PAS NADAT VEEL TEGENSTANDERS WAREN UITGESCHAKELD, WERD DE BUNKER DOOR EEN DUITSE GRANAAT GETROFFEN EN SNEUVELDE SWART. HIJ WAS DE ENIGE NEDERLANDSE MILITAIR DIE OP DIE DAG BIJ MEPPEL HET LEVEN LIET. UIT EERBETOON VOOR DEZE DAPPERE NEDERLANDER IS OP 16 NOVEMBER 2015 OP DEZE PLAATS EEN GEDENKTEKEN OPGERICHT. LEERLINGEN VAN DE ANNE FRANKSCHOOL EN DE OOSTERBOERSCHOOL HEBBEN DIT MONUMENT GEADOPTEERD.' bron
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Jurrieën Hendrik de Vos

Geboren op 19 juli 1910 in Lonneker. Hij was dienstplichtig soldaat bij het 3-III-11 R.I. Gesneuveld op 13 mei 1940 in Rhenen. Op 16 mei 1940 gevonden in het stellinggedeelte zuid van de straatweg Rhenen - Wageningen, tegenover de roggeakker, gelegen aan het bospad.Bron. Hij ligt begraven op het Militair ereveld Grebbeberg te Rhenen.
Oorlogsgraven stichting - Erelijst - Foto bron: Stadsarchief Enschede

Jan van der Wal

Geboren op 21 november 1912 in Enschede. Hij was Reserve 1e Luitenant bij het 3-I-26 R.I. Overleden op 10 mei 1940 te Heumen. Hij heeft postuum het Bronzen kruis ontvangen. Mutatie: Nederland - Heumen, gevechtsacties brug over het Maas-Waalkanaal.
Jan werd miv. 10 februari 1937 vanuit Enschede in Goirle ingeschreven. Hij diende als dpl. 1e Luitenant bij 3-I-26RI. Deze eenheid lag achter het Maas-Waal kanaal en verdedigde de brug bij Heumen. Op die 10e mei bij het aanbreken van de dag verschenen voor de de brug vier marechaussees met een dertigtal burgers. De marechaussees vertelden (het waren Nederlanders) dat de burgers Duitse deserteurs waren die achter de stelling gebracht moesten worden. Eenmaal over de brug gekomen ontpopte de groep zich als een vermomd Duits overval-commando. Gebruik makend van de verwarring slaagden de Duitsers erin de brug te veroveren. Onder aanvoering van de luitenants Van der Wal, Pieters en Gastman voerden de Nederlandse troepen een tegenaanval uit om de brug weer in bezit te krijgen. Luitenant Gastman schreef hierover: - Wij zijn in een kuil gaan zitten bij de zuidwesthoek van het huis met vier man, namelijk luitenant Van der Wal, een korporaal, een soldaat en ik. Wij hadden vier man 25 meter achtergelaten om te vuren, terwijl wij de laatste sprong zouden doen. In de kuil werd de zware mitrailleur opgesteld op een stapel zeshoekige basaltblokken. Allereerst schoot de soldaat, maar deze viel in zijn schouder getroffen neer. Toen ging luitenant Van der Wal achter het wapen, maar ook hij werd neergeschoten. Zijn helm vloog naar achteren en hijzelf viel naast me neer.
Ook korporaal A.C. de Louweren vermeldde het optreden van Van der Wal in zijn verslag:
- Luitenant van der Wal is bij ons gekomen. Hij kwam van de zware mitrailleursectie vandaan. Toen zij hem neerschoten, was ik ongeveer een meter van hem af. Tevoren had hij gezegd: 'Jongens, wij gaan de brug nemen, want het zijn niet anders dan NSB‚rs die daar zitten.'Toen kwam er nog een onbekende luitenant bij. Wij hebben getracht om in linie (het huis van de sluiswachter stond toen al in brand) naar de brug te komen. Toen wij een 50 meter waren gevorderd, werd de luitenant Van der Wal door zijn hoofd geschoten met mitrailleurkogels -.
Jan van der Wal werd later wegens betoonde moed postuum onderscheiden met het bronzen kruis. Bron
Oorlogsgraven stichting - Erelijst

Gesneuvelde soldaten op de Grebbeberg. Foto collectie: Han Ketting


Jan Pieter Buschers staat vermeld op de lijst van de gemeente als vermist. Maar het is waarschijnlijk dat dit Jan Pieter Buschens is* die de oorlog heeft overleefd en in 1966 is overleden. (bron)
* In het boek Enschede 1940-1945 van T Wiegman wordt over Buschens gesproken.


Bron van veel van de bovenstaande foto's is het boek "Storm uit het Noorden" van Coen Cornelissen Sr.





Ik hoor graag van u wat u van de website vindt.
Wanneer u informatie wilt delen is dat ook erg welkom.
Klik dan hier om mij te mailen.

 

Recent uitgebrachte boeken over WOII in Enschede / Twente

Wilt u verder lezen over Enschede tijdens de tweede wereldoorlog?
Er zijn in de afgelopen tijd diverse interessante boeken uitgebracht:



Computer algemeen